باغهای تاریخی اصفهان

لینک دریافت خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  قابل ویرایش پرینت

تعداد صفحات: 26

باغهای تاریخی اصفهان

با توجه موقعیت جغرافیایی اصفهان مرکز فلات ایران داشتن رودخانه‌ای مانند زاینده ‌رود ومادیهای منشعب که سراسر خاک حاصلخیز شهر مشروب می‌کند بی‌جهت نبوده که اصفهان فلات خشک کم اب ایران دورترین ازمنه تاریخی زمان طراوت سرسبزی داشتن باغهای گسترده مشهور بوده است. ایجاد باغها مخصوصا دوره‌هایی که اصفهان پایتخت بوده بیشتر توجه قرار گرفته نویسندگان تاریخ اصفهان قرن سوم هجری بعد همواره باغها اشاراتی داشته‌اند جمله : باغ عیسی بن ایوب بین محله خشینان (حوالی امامزاده اسماعیل امروز) یهودیه (جوباره امروز) قرن چهارم هجری باغ عبدالعزیز دوره فرمانروایی علاءالدوله دیلمی کاکویه که داخل حصار اصفهان قرار داشته است.

در دوره سلاجقه که اصفهان پایتختی ملکشاه سلجوقی انتخاب شده احداث چند باغ وسیع، اصفهان صورت باغی بزرگ پهناور جلوه می‌داده‌ است. نام باغها عبارت بوده : باغ بکر، باغ فلاسان، باغ احمدسیاه، باغ کاران، باغ دشت گور بیت‌الماء اما مهمترین باغها، باغ کاران بوده که منطقه وسیعی شمال بستر زاینده‌رود می‌گرفته خیابان کمال اسماعیل وفردوسی منوچهری مجمر چهارباغ صدر مشتاق محله بزرگ خواجو (طرازاباد دوره دیالمه سلاجقه) محوطه باغ قرار داشته اکنون یکی محلات خواجو « باغ کاران» نام دارد. باغ قرن هشتم هجری برقرار بوده حافظ شاعر مشهور ایران یکی غزلهای خود باغ اشارتی دارد که می‌گوید:

گرچه صد رود چشمم مدام زنده ‌رود باغ‌ کاران یاد باد

از قرن هشتم اغاز عصر صفویه عد م مراقبت ویرانی باغها راه ‌یابد انجا که جز نام انها چیزی باقی نمی ‌ماند. شاه اسماعیل اول صفوی محل فعلی میدان بزرگ اصفهان باغ وسیعی نام « نقش جهان» احداث می‌کند سکونت خود که معمولا شکار اطراف شهر ‌امده د ستور بنای ساختمانی نام « عمارت مهدی» می‌دهد. زمان شاه عباس اول که پایتخت ایران قزوین اصفهان انتقال یابد قسمتهایی باغ میدان تبد یل می‌شود توسعه شهر کاخها پلها مساجد میاد ین خیابانها، احداث باغهای بزرگ هم، شهر اصفهان صورت یک باغ سراسری می‌اورد. فهرست باغها که اغاز انتخاب اصفهان پایتختی صفویه سال 1000 هجری افول ستاره اقبال سلسله سال 1135 هجری وجود امده هر یک انها دهها جریب وسعت داشته شرح زیر : باغ بادامستان، باغ جزایرخانه، باغ فراشخانه ، باغ خرگاه خیمه ‌گاه، باغ نارنجستان عمارتی که داشته است، باغ خیاط خانه، باغ خلیل‌ خانه توحید خانه، باغ کجاوه‌ خانه جنب بازار رنگرزان، باغ تخت ضلع غربی چهارباغ، باغ ماما سلطان، باغ کاج، باغ باباامیر، باغ مستمند، باغ توپخانه باغ عسکر، باغ نسترن ساحل رودخانه، باغ طاووس خانه، باغ پهلوان حسین که مادی نیاصرم وسط گذشته است، باغ سیف‌الدوله مشهور باغ البالو، باغ عموطاهر، باغ زین‌ خانه فتح‌اباد، باغ گلدسته، باغ شیرخانه ضلع شرقی چهارباغ، باغ صالح اباد باغ نظر وباغ قراخان ساحل شمالی زاینده ‌رود، باغ بزرگ عباس اباد ضلع غربی چهارباغ، باغ سلطانعلــی خان ، باغ فیل خانه ، باغ چیـنی خانه حوالی چهارباغ، باغ زرشک، باغ قورچی‌ باشی علیا سفلی، باغ ایشیک اقاسی باشی، باغ قرچقای ‌خان، باغ توشمال ‌باشی، باغ داروغه، باغ رضاقلی خان ، باغ تفنگچی اقاسی، باغ چرخاب، باغ داروغه دفتر، باغ وقایع ‌نویس، باغ دیوان ‌بیگی، باغ قوشچیان وغلامان مطبخ، باغ اعتماد‌الدوله، باغ میراخور، باغ مهردار، باغ جلودار، باغ هزارجریب که همه باغهای دیگر وسیع‌ تر زیباتر بوه دامنه شمالی کوه صفه محل فعلی دانشگاه اصفهان شرق شمال گسترده بوده سیاحان خارجی عصر صفویه جمله توماس هربرت ژان شاردن تفصیل سخن گفته‌اند توماس هربرت باغ سفرنامه خود « بهشت شاه‌عباس» باغ عباس‌اباد که شخص شاه عباس اول انتساب دارد نام داده است. باغ کلاه‌ شاه، باغ جون ‌کمر، باغ سپهسالار، باغ محمود، باغ برج باغ حاج صالح درضلع شرقی چهارباغ نو ( مقصود چهارباغ خواجو است)، باغ جنت شمال بستر زاینده‌ رود، باغ نگارستان حوالی چهارباغ، باغ چهلستون، باغ هشت بهشت باغ بلبل که کاخ سکونت شاه سلیمان صفوی باغ قرار داشته است، باغ قوشخانه محله قد یمی طوقچی که مرکز تربیت قوشهای شکاری محل استقبال شاهان صفوی مهمانهای خود بوده است، باغ کومه باغ وحش لنجان اصفهان که شکارگاه محل نگهداری حیوانات وحشی بوده بالاخره باغ جشاران جوشاران ( گشاران)، باغ فرنگ، باغ ارم، باغ صفی‌اباد، باغ قورچی ‌ها باغ انارستان سقاخانه که حال حاضر استثنای باغ چهلستون باغ هشت بهشت چهار باغ اثر دیگری باغهای مشهور زمان باقی نمانده است.

اصفهان سال 1006 هجرى رسما پایختى شاه عباس اول انتخاب شده است  سال بعد فعالیت قابل ملاحظه‏اى براى ساختن قصرها پلها مساجد تاریخى منظور تزیین پایتخت عمل امده است. فکر ایجاد گردشگاهى مانند چهارباغ همین سال براى پادشاه صفوى پیدا شده دستور داده شده محل دروازه دولت (مقابل کاخ فعلى شهردارى) دامنه کوه صفه (دروازه شیراز) خیابان طویل عریضى مشجر احداث شود. حقیقت چهارباغ بیشتر براى که باغ باشد ساخته شده نه خیابان خاصه که اسلوب خیابانسازى براى عبور مرور زمان احتیاج نبوده حیث هئیت ترکیب طورى که بیشتر براى محل گردش تفرج بوده براى رفت امد شهر علاوه خیابان حاشیه شهر طرحریزى شده بیشتر مخصوص گردش خانواده سلطنتى درباریان بوده است. جمله تفریحات زنان حرمخانه شاهى دیگر زنان شهر یکى که روزهاى چهارشنبه چهار باغ اصفهان پل سى سه چشمه روى گشاده بى نقاب مى‏گشتند مدتى شب درپرتو مشعلها شمعها انجا سر مى‏بردند شادى خنده خوردن نوشیدن مى‏گذراندند. روز تمام چهارباغ (قرق) مى‏شد اطراف خواجه سرایان ماموران خاصى عبور مردان شهر سختى جلوگیرى مى ‏کردند روز فروشندگان چهارباغ همه زن بودند گردش اختصاصى زنان اصفهان چهارباغ روز چهارشنبه بیست سوم ماه صفر سال 1018 هجرى اغاز شده است.

 پى یترودولاواله‏سیاح معروف ایتالیایى که هر وقت صحبت اصفهان زمان شاه عباس مى ‏شود نام او میان مى ‏اید مى ‏نویسد: چهارباغ بعضى روزها مخصوص گردش بانوان بوده مسلما براى یک جاده معبر عمومى نمى‏توان چنین اختصاصى قابل شد. طول خیابان سه میل پهناى دو برابر خیابان رم ابتداى خیابان جانب شهر اصفهان عمارت کوچکى که شکل کلاه فرنگى ساخته‏اند اطرافش تمام ایوان پنجره است. عمارت نقاشى تزیینات بسیار دیگرى اراسته شده براى بنا شده که بتوان خیابان مکان بلند تماشا نمود طول انرا تشخیص داد. دو دیوار ارتفاع مساوى دو سمت خیابان پشت دیوارها حدود نصف خیابان باغهایى که شاه تعلق دارد. مردم اجازه دادند داخل باغها شده گردش کنند حتى میوه‏هاى بیشمار انجا مقابل اندک انسانیت تعارفى نسبت باغبان استفاده نمایند. طرفین خیابان فاصله‏هاى مساوى درهاى باغها دیده مى‏شود که رو روى یکدیگر قرار گرفته هر کدام انها عمارت کوچک زیبایى که فقط براى تفریح کسانى ساخته شده که بخواهند انجا غذایى بخورند ساعتى تفریح نمایند. شماره عمارتها بى اندازه زیاد نماى انها خیلى اراسته دلربا طورى قرینه جور متناسب که نمى‏توان تصور کرد چیزى دلپذیرتر وجود داشته باشد. درختهاى فراوان هر سو چه خیابان چه داخل باغ دو سمت دیوارها دیده مى‏شود که ردیف بیک اندازه فواصل مساوى کاشته شده چنان سبز خرم که هر اندازه تصور کنید نقطه طراوات دلگشا است. علاوه اینها گوشه گوشه فاصله‏ هاى معین مقابل بناهاى بسیار زیبا وسط خیابان حوضهاى بزرگ اب تناسب صحیح اشکال مختلف بدون لبه دیده مى‏شود. اب کف سنگفرش خیابان موج مى‏زند راه نسبتا عریضى دو طرف براى عبور پیاده سواره ساخته‏اند. نهر اب بزرگى که وسط خیابان جاریست جویبارى که سنگ ساخته شده جریان دارد ابنماها مى‏ریزد چندین حوض فواره‏هاى بسیار زیبایى دیه مى‏شود بعضى انها وسیله احداث پاره‏اى سراشیبها ابشارهایى که دنیا نظیر دلپسندى وجود ندارد درست کرده‏اند. قسمت وسط خیابان پاى دیوارها سنگهاى کوچکى فرس که براى مردم اسبها راحت نیست لکن طرف طرف خیابان دو نقطه‏اى که خاک خوبى دارد جا گذاشته گلهاى رنگارنگى نشانده‏اند. یقینا گلها موسم خود عطر منظره زیباى خویش دل مشام جان محظوظ سرشار مى ‏نمایند.  در سال 1025 هجرى گردشگاه چهارباغ طوریکه شاه عباس کبیر انتظار داشته اراسته شده بوده است. اسکندر بیک ترکمان مولف تاریخ عالم اراى عباسى باره چنین نوشته است:

 القصه هر کسى امرا اعیان سرکاران عمارات وقوف معماران مهندسان شروع کار کرده انجام ساعى گشتند تاریخ حال که سنه هجرى خمس عشرین الف (1025 هجرى) رسیده شگرفنامه تحریر مى‏یابد عمارات باصفا باغات دلگشا نوعى که طرج کارخانه ابداع عرصه ضمیرمبارک اشرف طرح افکنده حیز ظهور امده کمال لطافت نهایت خوبى اتمام یافت. درختان سر فلک افراشته اشجار میوه دارش گویى طوبى جنان پیوند دارد. الحاصل هر باغى رشگ جنان عمارات رفیعش که نقوش بدیع مذهب مزین صور مصوران نادره کار اراستگى دارد گویى سدیر خور نق نشانى بلکه عرصه گیتنى نظیر وى عدیل محض خیال گمانى.

 عرصه گیتى نظیر وى وعدیل محض خیال گمانى         عجب چارباغى بهجت فزا

 گرش تاریخ دل طلب کرد گفتم         نهالش کام دل شه براید

 شادرن سیاح فرانسوى که دوره پادشاهى شاه عباس دوم شاه سلیمان مدتى اصفهان سر برده راجع خیابان چهارباغ سفرنامه خود نوشته است: »این خیابان زیباترین معبرى که تاکون دیده شنیده‏ام، ولى امروز منظره خیابان چهارباغ کلى تغییر یافته است. نهر سنگى وسط پیاده رو پر کرده خیابان تسطیح نموده‏اند. باغچه‏هاى گلگارى طرفین پیاده رو براى سواره رو اختصاص داده شده. مغازه‏هاى درجه اول شهر طرفین پیاده روهاى دو جانب خیابان متمرکز شده‏اند. سینماها تئاترها پاساژها مهمانخانه‏هاى جدید جاى سردر باغات سابق گرفته انهمه گلهاى فراوان که وصف انها گفته شده:

 دست نگارین چو گل مى ‏رسید         حرف نچین سر پل مى ‏رسید

 و چنارهاى تنومند شاداب دیگرى اثر نیست  

در زمان صفویه شهر اصفهان گشترس پیدا کرد محله هایى تازه بنا نهاده شد. محله‏هاى جدید بسیارى هنرمندان بازرگانان که اغلب جلفا تبریز واقع اذربایجان کوچ داده شده بودند، ساکن شدند. همین زمان اطراف میدان نقش جهان که تنها عمارت بنایى باقى مانده زمان امیر تیمور محل کنونى عمارت عالى قاپو قرار داشت، بناهایى ساخته شده که هر یک نظر معمارى بهترین اثار هنرى ارزنده سرزمین حساب مى‏اید. حد فاصل عمارتها محله‏هاى جدید شهر قدیم اصفهان خیابان بزرگى صورت تفرجگاهى ساخته که چهارباغ نامیدند. سال احداث خیابان چهار باغ استناد تاریخ عالم اراى عباسى سال 1006 هجرى قمرى است. هر یک باغهاى اطراف چهارباغ نامى مخصوص داشته که مشهورترینشان بنا نوشته شاردن جهانگرد فرانسوى، عبارت بوده‏اند از: باغ تخت، باغ چهلستون، باغ کاج، باغ باامیر،باغ توپخانه، باغ نسترن، باغ فتح اباد، باغ پهلوان حسین، باغ بلبل،باغ مرغداران، باغ خانه شیران، باغ هزار جریب، باغ داوریش حیدرى باغ دراویش نعمت اللهى.

 با گذشت زمان محل باغهاى اطراف چهارباغ، بناهاى مسکونى تجارى ساختند تدریج دلیل ماشینى شدن زندگى نیاز عبور مرور اتومبیلها، حوضها جوى وسط خیابان بین رفت همین منظور اسفالت شدند. نهالهاى تازه‏اى جایگزین درختان کهنسال خیابان شدند. بخش شمالى چهارباغ خیابان همانند ساخته که مجموعا طول دو 6 کیلومتر مى‏رسد. هنگامى که جهانگرد مشهور ایتالیایى، پیترودولاواله سال 1025 هجرى قمرى اصفهان دیدن مى‏کرده است، هنوز محله‏هاى جدید قدیم مرتبط نبوده‏اند ؛از رو جهانگرد چنین نوشته است: